Waarom de andere rij altijd sneller gaat

Datablog | 17-06-2016 | Marthe Uenk-Telgen

Voordat we in de data duiken eerst de vraag waarom het gras op de rijstrook naast je altijd groener is. Voor een belangrijk deel is dat een kwestie van perceptie en dat is weer omdat langzaam rijden nu eenmaal meer tijd kost. Pardon? We geven een voorbeeld. Stel, je rijdt op een traject van precies 4 kilometer lang. Er staat file, maar je weet je met wisselende snelheden naar het eind te ploeteren. De eerste kilometer rij je met 20 km/u, de tweede kilometer met 40, de derde weer met 20 en de vierde weer met 40. Gemiddeld leg je dat traject dan af met een snelheid van 26,7 km/u. (Ja, reken het vooral even na).

Nu rijdt het verkeer op de rijstrook naast je toevallig met een constante snelheid van 26,7 km/u. Qua reistijd is er geen verschil tussen jouw rijstrook en die andere: in beide gevallen bedraagt die 9 minuten. Maar dan de crux: op die 4 kilometer heb je 3 minuten met 40 km/u gereden en 6 minuten met 20 km/u – omdat langzaam rijden meer tijd kost. En dat betekent weer dat je 6 van de 9 minuten met lede ogen hebt toe moeten kijken hoe je werd ingehaald door dat hinderlijke verkeer op de strook naast je. Ook al is de reistijd op beide rijstroken identiek, je hebben aan het eind van de 4 kilometer dan toch echt het gevoel dat die andere strook sneller ging.

A12 en A27

Goed, dat was de perceptie. Nu naar de harde data. Om onze rijstrookvraag feitelijk te benaderen analyseren we de ochtendspits van vier trajecten: de A12-trajecten Bodegraven-Nieuwebrug, Nieuwebrug-Woerden en Woerden-Harmelen, elk met vier rijstroken, en het A27-traject Geertuidenberg-Werkendam, met twee rijstroken. We richten ons tot 64 ochtendspitsen (6-10 uur), die van de maandagen, dinsdagen en donderdagen in de periode januari tot en met mei 2016.

Binnen die ochtendspitsen zoomen we in op de momenten dat er echt file staat. Als definitie hanteren we dat dat de gemiddelde snelheid over het gehele traject voor ten minste 5 minuten onder de 50 km/u moet liggen. In onderstaande tabel is te zien op hoeveel ‘fileperioden’ – soms meerdere in één ochtendspits – je dan uitkomt.

Tabel 1. De kenmerken van onze vier geanalyseerde trajecten: het aantal vastgestelde fileperioden in de meetperiode, de lengte van het traject en het aantal meetpunten.

Voor elk van deze trajecten en perioden hebben we gekeken wat de gemiddelde snelheid was per rijstrook voor alle vertrekminuten in de betreffende fileperioden. We hebben daarbij geturfd welke rijstrook het snelst is. De verdeling geven we in figuur 1 met staafdiagrammen weer. Duidelijk is dat links houden de grootste kans op een snellere rit oplevert.

Minstens zo interessant is echter om te zien tot welke verschillen in reistijd dat nu leidt. Tabel 2 geeft een overzicht van de (gemiddelde) verschillen tussen de reistijden op de snelste en langzaamste rijstrook. En wat blijkt? Op een traject van zeg 5 kilometer komen die verschillen op 4 tot ruim 6 minuten.

Natuurlijk hebben we het hier over gemiddelden. De bandbreedte is ook fors: het verschil varieert van enkele seconden tot soms meer dan een kwartier. Die uitschieters ontstaan meestal bij het gedeeltelijke afsluiting van een rijstrook, bijvoorbeeld door een pechgeval.

In de analyse gaan we ervanuit dat iedereen op zijn eigen rijstrook blijft – en dat is bij een gedeeltelijke afsluiting natuurlijk weinig realistisch. Daarom hebben we ook gekeken hoeveel procent van de fileperioden de verschillen opliepen tot een nog steeds respectabele 3 minuten. Zoals de tabel laat zien, is dat in meer dan de helft van de gevallen zo. Zo vaak wordt een rijstrook nu ook weer niet afgesloten, ergo, ook zonder gedeeltelijke afsluiting zijn de verschillen tussen de langzaamste en snelste rijstrook fors.

Tabel 2. Overzicht van de gemiddelde reistijd per fileperiode en het gemiddelde verschil tussen de langzaamste en snelste rijstrook per fileperiode.

Optimale strategie?

Nu weet je natuurlijk niet van tevoren welke rijstrook het snelst is. Ook hebben de verschillende rijstroken geen constante snelheid – zelfs de uiteindelijk snelste strook gaat wel eens poosje trager dan de rest. Is het dan een goede strategie om voortdurend van rijstrook te wisselen als je merkt dat het elders sneller gaat?

Dat beantwoorden we in tabel 3. Het gaat even om het principe, dus we zijn er gemakshalve van uitgegaan dat je alleen van rijstrook wisselt op een meetpunt (op deze trajecten liggen die om de ca. 500 meter) en dat je ook bijvoorbeeld van rijstrook 1 naar 4 kan wisselen. Bij de optimale strategie zijn we bij elk meetpunt naar de rijstrook gegaan die tot aan het volgende meetpunt de snelste tijd heeft (in praktijk weet je dat niet, maar daarom noemen we het ook ‘optimaal’). Vervolgens hebben we wederom per vertrekminuut in een fileperiode de optimale reistijd en optimale strategie bepaald. Opvallend is dat we geen vast patroon in de optimale strategieën konden vinden: op welk punt je van rijstrook moet wisselen en naar welke rijstrook, bleek voor bijna alle minuten uniek. (Ik daag graag toekomstige afstudeerders uit of dit voor alle filegevoelige trajecten zo is!)

Tabel 3. De te behalen tijdwinst (ten opzichte van de gemiddeld snelste rijstrook) als er steeds naar de snelste rijstrook kan worden geschoven.

We zien dat de reistijdwinst ten opzichte van de rijstrook die uiteindelijk de snelste blijkt, bij een optimale strategie gemiddeld genomen iets boven de minuut uitkomt. In meer dan de helft van de gevallen levert de optimale strategie minder dan een minuut reistijdwinst op. Een aanzienlijke reistijdwinst van 5 minuten of meer wordt slechts in minder dan 10% van de gevallen gehaald. En let wel, dan zou je dus ook precies moeten weten welke rijstrook de komende minuut het snelst is.

Het constant wisselen naar de snelste rijstrook levert dus wel wat extra winst op, maar niet veel. Ook vergt het beduidend meer concentratie en doe je er je medeweggebruikers weinig plezier mee. Wat meer zoden aan de dijk zet, is de rijstrook kiezen die lekker doorrijdt (meestal ligt die wat meer links) en daar dan ook vooral rustig blijven hangen.